Kwaliteit stedelijke bouwprojecten verbetert door innovatiegericht inkopen

De kranten staan vol met stedelijke projecten die uit de hand lopen. Het bouwen in de stad wordt dan ook steeds complexer. Dit vraagt om innovatieve oplossingen van de bouwende partijen. De huidige praktijk, waarbij de gemeente het ontwerp maakt en een aannemer het project voor een zo laag mogelijk prijs realiseert, voldoet daarvoor echter niet. De laatste jaren is een opkomst te zien van geïntegreerde contractvormen, waarbij één partij zowel het ontwerp als de realisatie van het project uitvoert. Waarom leiden deze contracten tot meer innovatie?

Het bouwen van grootschalige infrastructuurprojecten in de Nederlandse steden wordt steeds ingewikkelder. De tijd van grootschalige stadsuitbreidingen is voorbij, de groei van steden vindt tegenwoordig voornamelijk plaats binnen de stadsgrenzen. Dit leidt tot een intensivering van het grondgebruik, waardoor een groot aantal functies binnen een compact gebied gecombineerd moet worden. In een stad waar voetgangers, fietsers, auto’s en openbaar vervoer met elkaar strijden om de ruimte is het een uitdaging om ook nog ruimte te vinden om te bouwen.  Het centrum van Utrecht is een typisch voorbeeld van deze toegenomen complexiteit. Het woud aan bouwkranen dat boven het stationsgebied uittorent is een teken van de bouwexplosie die momenteel plaatsvindt op de twee vierkante kilometer rondom Utrecht Centraal.

Stationsgebied Utrecht (Foto: Rob Hendriks)

Daar komt bij dat bouwprojecten te maken hebben met steeds strengere wetgeving op het gebied van luchtkwaliteit, tunnelveiligheid en bodemsanering. Deze complexe omgeving vraagt om een professionele projectbeheersing, een innovatieve manier van werken van zowel de overheid als de aannemer en innovatieve concepten. In de praktijk blijkt de bouwsector lang niet altijd in staat om aan deze hoge eisen te voldoen. De kranten staan vol met voorbeelden van stedelijke projecten die uit de hand liepen. Waarom gaat het zo vaak mis bij projecten in de Nederlandse binnensteden? Een belangrijke oorzaak wordt door alle onderzoeken gedeeld: het gebrek aan innovatiekracht van de bouwsector. “Keer op keer blijkt dat de bouwsector veel minder in staat is tot vernieuwen dan andere sectoren. Of het nu gaat om productinnovaties, procesvernieuwingen, technologische of niet-technologische vernieuwingen, de bouw scoort laag ten opzichte van andere economische activiteiten.

Hoe komt het dat de bouw zo’n behoudende sector is? De belangrijkste oorzaak ligt bij de wijze waarop de sector is georganiseerd. In de grond-, weg- en waterbouw halen bedrijven vrijwel hun gehele omzet uit overheidsprojecten, uitgevoerd in opdracht van het Rijk, provincies, waterschappen of gemeenten. Bouwbedrijven moeten in aanbestedingen met elkaar concurreren om projecten te mogen realiseren.  Bij 80% van alle aanbestedingen is de laagste prijs van de inschrijving het enige criterium waarop de opdrachtnemer wordt geselecteerd (EIB, 2011). Deze vorm van aanbesteden leidt tot een prijsvechtersmarkt waarin de Aldi’s onder de bouwbedrijven de meeste projecten uitvoeren. De Albert Heijns, die zich willen onderscheiden door de kwaliteit van hun proces en producten, leggen het in zo’n aanbestedingsmarkt af.

Langzaam maar zeker is een omslag zichtbaar. Het grote aantal projecten dat in Amsterdam vertraging opliep, leidde vorig jaar tot het onderzoek “Werk in Uitvoering” (Kottman, 2011). In het onderzoek werd een Verbeterprogramma gepresenteerd, waarin een substantiële professionalisering van de inkoop en aanbestedingen als een van de hoofdthema’s werd benoemd. Ook in andere steden is deze trend zichtbaar. Dit leidt ertoe dat gemeenten steeds bewuster nadenken over de contract- en aanbestedingsvorm en vaker kiezen voor innovatieve contractvormen. Rotterdam loopt voorop met het aantal innovatieve contracten en in Den Haag en Utrecht worden de eerste projecten als Design & Construct op de markt gezet. Ook in de middelgrote gemeenten worden steeds vaker geïntegreerde contracten toegepast.

Ontwerp stadsbrug Nijmegen, voorbeeld van Design & Construct (bron: gemeente Nijmegen)

Gemeenten zullen in de toekomst niet langer opereren als ontwerpers van de stad, maar als inkopers van producten. Zeker bij technisch complexe projecten zal de gemeente enkel nog de randvoorwaarden scheppen voor het project en komt de ontwerpverantwoordelijkheid bij de marktpartijen te liggen. Hierdoor verandert de rol van de gemeentelijke ingenieursbureaus. Binnen de gemeente ontstaat een grote behoefte aan technisch specialisten die de lokale omstandigheden en de behoeftes van de burgers kunnen vertalen naar functionele specificaties om de marktpartijen mee aan te sturen.

Voor de marktpartijen ontstaan er kansen op het gebied van innovatie en optimalisatie. Door de ruimte die aannemers krijgen in aanbestedingen wordt het weer aantrekkelijk om op zoek te gaan naar vernieuwende oplossingen. Succesvolle oplossingen worden doorontwikkeld tot concepten, het conceptueel bouwen. “De essentie van conceptueel bouwen is dat je breekt met het denken in unieke projecten. leder project heeft namelijk een behoorlijk deel dat herhaalbaar is.” Zo kan een concept keer op keer gekopieerd worden en op verschillende plaatsen worden gerealiseerd. Door een continue optimalisatie van het ontwerp en een besparen van ontwerpkosten wordt het concept voortdurend goedkoper.

Dit is een samenvatting van een artikel dat in april 2012 in het tijdschrift Rooilijn is verschenen. Om het volledige artikel te lezen kun je het tijdschrift bestellen op http://rooilijn.nl/?page=p6300321280.